İshal veya diyare (Yunanca sızıntı anlamı taşıyan kelimeden köken alır) dışkının sık olarak, sulu veya olması gereken katı nitelikte olmaması durumudur. Bu yazımızda ishal ve süresi hakkında adım adım ilerleyeceğiz.

İshal kesinlikle bir hastalık değil, çoklu nedenleri olan bir semptomdur. 

Bugün pati dostlarımız da dâhil olmak üzere insanların da ciddi oranda etkilendiği, hatta dünya sağlık örgütüne göre beş yaşından küçükler arasında ölümün ikinci büyük nedenidir.

Gıdaların sindirim sisteminde kalış süresi, diyet, yem tüketme sıklığı, çevre ısısı, gebelik, hareket ve yaşa bağlı olarak değişmekle birlikte yemlerin sindirim sisteminde kalma süresi; kedide 13 saat, köpekte 23 saat, insanda 46 saat, koyunda 72 saattir.

İlk bakışta, vücudun doğal savunma mekanizması olarak izlense de süreç ile birlikte ciddi bir hal alan ishalin nedenleri, kontrolü, takibi ve beslenme rejimine gelin kısa bir göz atalım.

Evet, ishal aslında vücudun doğal ve basit savunma tepkisidir. Ortamda bir tehdit vardır ve organizma buna karşılık, ‘’bunu buradan göndermeliyim!’’ der. İşte tüm süreç bu basit tepkinin devamlılığı hatta sıklığının artışı ile kümülatif bir eğri gösterdiğinde; ‘’ishal’’ korkutucu ve karmaşık bir hal alır. Sıvı kaybı başlar, beslenme yetersizliği eşlik eder, diğer klinik özellikler ardı ardına gelmeye başlar. Kusma, ateş ve halsizliğin eklenmesiyle yorucu bir sürecin başlangıcı ateşlenir.
 

Peki, ishalin nedenleri ve süresi arasında nasıl bir ilişki vardır?

İshale akut (kısa süreli) ve kronik (uzun süreli) olmak üzere yaklaşmak biz hekimler ve pati dostlarımızın aileleri için önemlidir. Zira ilk 48 saat gözlenen ve şiddetini arttırmayan ishaller, iyi gözlenmeli ve korkutmamalıdır. Burada strese bağlı psikojenik faktörler, kaçamak öğünler ve öğün saatlerinin ve de öğünün değişmesi, probiyotik uygulanması, fırsatını da bulmuşken ekliyeyim hemen kedilere süt verilmesi! İlaçlar (doz fazlası laksatifler/müshiller), özellikle de bilinçsiz ve gereksiz kullanılan antibiyotikler (mikrobiyotanın dengesizliği/disbiyozis) sonucu floranın olumsuz etkilenmesi gibi nedenler…

Burada ishal iyi gözlenmeli, takip altına alınmalı, beslenmeye ilk 24 saat ara verilmeli ancak su mutlaka öğünde yer almalıdır. Ayrıca dışkıdaki sıvı artışı bir kenara renk değişimleri ivedilikle veteriner hekime bildirilmelidir. Su kaplarında suyun tazeliğine daha çok özen gösterilmeli ve değiştirme sıklığı arttırılmalıdır. Yazı da takıldığımız acaba doğru okuduk mu diye dönüp bir daha üzerinden geçtiğinizi tahmin ettim bir detay var, ‘’24 saat ara verelim’’ bu çoğunlukla en fazla soruya maruz kaldığımız kısım, evet doğada sabit bir beslenme programı olmayan karnivorların (etçillerin) bugün ki beslenme şekli bize uyum sağlanmış halidir, kedimizde ve köpeğimizde bahsi geçen tabloda açlık/beslenmeye kısa bir ara ishal kontrolü için kritik bir detaydır. Gün içerisinde öğünde alışık olduğu saat diliminde bir tatlı veya yemek kaşığı yoğurt verilmesi, hem diyette alışık olduğu beslenme arzusuna hem de mide-bağırsak sistemine olumlu katkı sunabilir.

İshal 3 günü geçti! Ateş, kusma, halsizlik, dışkı kokusu ve renginde anormal değişiklikler! Burada akla ilk gelen ve gözle görülen neden, enfeksiyon olabileceğidir. Bir de yavruluk döneminde ise ve aşılamamada aksama varsa parvoviral enteritis ve köpek gençlik hastalığı (Distemper) ilk şüpheliler arasında yer alır. Uygun protokoller: ayırıcı tanı, akılcı medikal sağaltım, doğru beslenme şeklinde ilerler ve 3-10 gün arası ishalde düzelme beklenir. Konserve mamalara ara verilmeli, düşük karbonhidrat, düşük yağ, düşük protein diyetine geçilmelidir. Ayrıca, ayırıcı tanı ishalin ilerleyişi ve tedavinin doğru yönetimi için çok önemlidir, burada bağırsağın direkt görüntülenmesi (Endoskobi vb yöntemler) ciddi önem taşır. İlaçların düzenli kullanıldığı, probiyotiklerin sofradan eksik olmadığı, peklik yapıcı: haşlanmış havuç, elma gibi gıdalar ile süreç dikkatle izlenir ve eski düzene zamanla geçiş sağlanır.

İshal mi? O zaten var ve çok zayıfladı… İshal artık dışkılamada bir rutin, iştahsızlık ve giderek artan zayıflama, kronik ishallerin belirtileri.

Kronik ishaller her zaman bağırsak kaynaklı değildir. Karaciğer ve pankreas hastalıkları başrol oyuncudur. Eğer ki ishalimiz enfeksiyonu andıran bir tablo çizmiyorsa mutlaka başta yukarıdaki iki organın muayenesi yapılmalıdır. Peki, kronik ishal, bağırsak kaynaklı ise parazitler başta olmak üzere oto-immun hastalıklara kadar değişken, teşhisi zor-tedavisi uzun bir süreç ile bizi bekliyor demektir. Gözden kaçsa da az önce de belirttiğim gibi ‘’disbiyozis’’ akut etkisinin yanında kontrol altına alınamadığı durumlarda SİBO (aşırı bakteriyel üreme) olarak karşımıza çıkar, altta yatan majör bir bulgu vermez. Bu açıdan uygun doz ve sürede probiyoterapi, akut/kronik olgularda veteriner hekim kontrolünde tatbik edilmelidir. Kronik ishaller daha kontrollü bir yaklaşım gerektiren ve beslenmesi güç süreçleri kapsar. Lifli gıda özellikle köpekler için önemlidir ancak ishal tetikleyebilir. Kronik ishal protein eksikliği ile karşımıza çıkar, proteince zengin gıdalar diyette mutlak suretle yer alır ancak sindirimi kolay olmalıdır. Hindi etli gıdalar bu açıdan uygun diyetin gözde üyesi kabul edilirler. Bezelye sindirilebilirliği ve protein değerleri yüksek bitkisel besin grubunda yer alır. Kronik ishal beslenmesinde bu ikiliyi tercih etmek yerinde bir tercih olacaktır. Şunu da unutmayalım, kronik olgular yaygın inflamasyon gösterir ve canlının daha hassas olmasına neden olur. Alerji olarak karşımıza çıkan bu manzarada keçi peyniri, protein ve mineral desteği sunarken, alerjik hassasiyetler için de yerinde bir tercih olacaktır.

Unutmayalım ki, ishal doğal vücut savunmasından, vücuda savaş açan bir yıkıma dönüşebilir. İshalin süresi, ishalin niteliği ve nedenleri açısından önem taşır. İshal tablosu, artış eğilimi ile artık 72 saate dayandıysa vakit kaybetmeden veteriner hekiminize danışmalısınız.

Ege ÇATALKAYA
Uzm. Veteriner Hekim